วันที่ผมจัดนิทรรศการงานศิลปะที่ศูนย์วัฒนธรรมแห่งประเทศไทย นอกจากคนทั่วไปได้ให้ความสนใจมาชมผลงานของผมแล้ว ผมยังมีโอกาสได้ต้อนรับ คุณเจริญ ภัสระ ด้วย

คุณเจริญ อดีตประธานคณะกรรมการการประปานครหลวง และผู้ว่าการการประปานครหลวง

ผมเรียนกับท่านว่า หลังเกษียณอายุผมได้ใช้เวลาส่วนหนึ่งวาดรูป เพราะชอบมาก่อนงานเขียนหนังสือเสียอีก

ท่านได้บอกกับผมว่า ตัวท่านเองก็ชอบงานด้านศิลปะเช่นกัน แต่เป็นศิลปะการทำมีด

ฉะนั้น พอหมดภาระหน้าที่งานประจำ ก็ได้เปิดห้องส่วนหนึ่งของบ้านเพื่อทำมีด

ปกติคนที่เคยมีตำแหน่งใหญ่โตแบบคุณเจริญ อีกทั้งยังเป็นวิศวกร พอผ่านพ้นจากภาระหน้าที่ประจำก็มักจะได้รับเชิญเป็นที่ปรึกษาบริษัท

ทว่า ท่านไม่สนใจ กลับมานั่งทำมีดอยู่ที่บ้านเงียบๆ คนเดียว ถ้าไม่ต้องเดินทางไปธุระนอกบ้าน ท่านมักจะใช้เวลาหลายชั่วโมงขลุกอยู่ในห้องทำมีดเพื่อหาความสุขให้ตัวเอง

เพียงท่านบอกชีวิตส่วนตัวย่อๆ ก็ทำให้ผมสนใจขึ้นมาทันที ไม่ได้สนใจมีด แต่สนใจคนทำมีด อยากไปดูท่านทำมีดว่างั้นเถอะ

จากนั้นไม่นาน ผมก็ได้ไปดูท่านทำมีดถึงบ้าน

บ้านของท่านตั้งอยู่ที่ 143/3 ซอยแจ้งวัฒนะ 1 แยก 6 ถนนแจ้งวัฒนะ เขตหลักสี่ กรุงเทพฯ 10210

ก่อนเข้าไปดูห้องทำมีด ท่านได้พาชมมีดที่ได้สะสมไว้ มีทั้งมีดจากประเทศแถบสแกนดิเนเวีย สหรัฐอเมริกา ญี่ปุ่น

มีดของไทยก็มี แต่ละเล่มมาจากค่ายพระราม 6 จากอุทัยธานี มีดอรัญญิก อยุธยา มีดพื้นบ้านของราชบุรี กาญจนบุรี และมีดจากภาคใต้ของไทย

เมื่อเข้าไปในห้องทำงานก็ได้เห็นเครื่องมือการทำมีดหลายอย่าง มีทั้งสว่านแท่น สว่านมือ เครื่องเจียระไนใช้มือ เครื่องขัดกระดาษทรายและขัดแต่งชนิดแบบแท่ง

นอกจากนี้ก็มีเครื่องมือช่างไม้ ช่างเหล็ก และช่างเขียนแบบ

ท่านเป็นผู้ออกแบบมีดทั้งใบมีดและการประกอบด้าม รวมทั้งซองใส่มีดด้วย

คุณเจริญ บอกว่า ยากที่สุดคือการออกแบบ เพราะมีดที่ต้องทำตามแบบจะต้องลงตัว ทั้งความสวยงาม การใช้สอย และด้าม จะต้องจับได้พอดี คือพอดีกับมือของผู้ใช้มีด

เมื่อออกแบบมีดเรียบร้อยแล้วก็จะไปให้ช่างทำมีด ทำมีดตามแบบ

เหล็กที่เอามาทำมีด มีทั้งเหล็กแหนบรถเก่า เช่น รถจี๊ป ใบเลื่อยวงเดือน บาร์เลื่อยยนต์

แต่ระยะหลังๆ คนทำมีดส่วนใหญ่จะใช้เหล็กนำเข้าที่ใช้ทำมีดโดยเฉพาะจากต่างประเทศ ที่เมืองไทยซื้อได้จากตลาดน้อยและที่อ้อมน้อย จังหวัดนครปฐม

มีดที่คุณเจริญทำขึ้นมี 3 ประเภท คือ มีดพื้นบ้าน หรือมีดเหน็บ มีดเดินป่า และมีดสวยงาม

มีดพื้นบ้าน เป็นมีดจากฝีมือช่างพื้นบ้านที่สะสมความรู้ในการทำมีดสืบต่อกันมาตั้งแต่บรรพบุรุษ

มีดเดินป่า เป็นมีดขนาดใหญ่ ที่ออกแบบใบมีด ด้ามจับเพื่อใช้งานในการยังชีพในป่า

มีดสวยงาม ใช้งานประจำตัว เป็นมีดที่ออกแบบและคัดสรรเหล็กที่มาทำมีดอย่างดี โดยทั่วไปจะใช้เหล็กทำมีดมาตรฐานมาจากต่างประเทศ เพื่อให้มีความคงทน มีความคม และดูแลรักษาง่าย

คุณเจริญ อธิบายเพิ่มเติมเกี่ยวกับการทำมีดต่อว่า

มีดแต่ละด้ามที่จะออกมาดูดีและมีคุณภาพจะต้องร่วมมือกันเป็นทีม เป็นการประสานสัมพันธ์ของช่างผู้ชำนาญการแต่ละอย่าง กว่าจะได้มีดที่ดีแต่ละด้าม จะต้องใช้ผู้รอบรู้หลายด้านมาประสานงานกัน

ช่างที่ถนัดแต่ละด้านมักจะอยู่ต่างถิ่นกันเสียด้วย อย่างกับคุณเจริญถนัดเรื่องการออกแบบและทำด้ามมีด อยู่กรุงเทพฯ ช่างตีมีดอยู่ราชบุรี อุทัยธานี และอยุธยา แต่ช่างทำซองมีดอยู่กาญจนบุรี เป็นต้น

กลับมาเรื่องการทำด้ามมีดของคุณเจริญ ท่านจะใช้ไม้ประดู่ ไม้ชิงชัน เป็นหลัก

ด้ามเขากวางก็มี ทำแล้วออกมาสวยด้วย แต่ต้องเป็นเขากวางเลี้ยงไม่ใช่เขากวางจากป่า

ผมก็เพิ่งรู้จากคุณเจริญว่า คนเล่นมีด สะสมมีด เวลาจะซื้อแต่ละด้ามมาใช้หรือสะสม คนขายจะต้องมีใบรับรองให้ด้วย เช่น มีดเดินป่าจะมีข้อความรับรองไว้ดังนี้

“มีดเดินป่า ใบกว้าง 1.2 นิ้ว ยาว 8 นิ้ว หนา 6 มิล เหล็ก 440 C ผ่าจากเหล็กเพลา ขึ้นรูปชุบแข็งจากโรงชุบมาตรฐาน รับรองความแข็ง 60 HRC เข้าด้ามเขากวางเลี้ยงการ์ดและปิดท้ายด้วยทองเหลืองนอก ล็อกกันหลุดด้วยหมุดทองเหลือง รับประกันความคม ความแข็งแรง โดยคนทำมีด”

เท่านี้ยังไม่พอ ยังมีข้อความ เหมือนจดหมายถึงคนซื้อมีดแต่ละเล่มด้วย โดยมีข้อความว่า

“ขอแสดงความยินดีกับท่านที่มีโอกาสครอบครองมีดเล่มนี้”

“มีดที่เกิดขึ้นจากการสรรค์สร้างความตั้งใจ เริ่มจากการออกแบบจัดหาเหล็กที่มีคุณภาพ ผ่านการขึ้นรูปในด้านกูรูช่างตีมีด ผู้มีประสบการณ์อันยาวนาน ทำการชุบแข็งที่ได้คุณภาพ จึงรับรองในความคม ความแกร่ง สามารถใช้งานได้จริงทุกสภาวการณ์ นอกจากนี้ยังได้ผ่านการเข้าด้ามอย่างพิถีพิถัน ด้วยวัสดุที่ทรงคุณค่า พร้อมซองหนังงานเย็บมือจากช่างมืออาชีพ

มีดเล่มนี้จึงมีคุณค่าที่จะใช้งานในชีวิตประจำวัน การยังชีพ ผจญภัยและเป็นชิ้นงานศิลปะที่เป็นต้นแบบแห่งความรัก ความห่วงใยเพื่อมอบให้เป็นที่ระลึกแก่คนรุ่นหลังสืบไป”

เมื่อผมถามคุณเจริญว่า ถ้ามีคนต้องการซื้อมีด ท่านจะจำหน่ายให้ได้หรือไม่ ได้รับคำตอบว่า ช่วงนี้ยังไม่ได้เปิดขายเป็นทางการ หากผู้ใดต้องการก็จะเพียงคิดค่าวัสดุ ค่าแรงช่างที่เกี่ยวเนื่องเท่านั้น

การได้มาเยี่ยมบ้านคนทำมีดและได้พูดคุยกันถึงเรื่องมีดกับคุณเจริญ วันนี้ จึงทำให้ผมรู้ว่า มีดไม่ได้มีแต่ความคมอย่างเดียว แต่มีศิลปะอย่างลึกซึ้งรวมอยู่ด้วย

มิน่า คุณเจริญซึ่งในอดีตเคยมีตำแหน่งใหญ่โต แต่ต้องมาหลงใหลขลุกอยู่กับมีดได้เป็นวันๆ โดยไม่เบื่อ