สมัยที่อาจารย์ถวัลย์ ดัชนี ยังมีชีวิตอยู่ ผมได้ไปพบกับอาจารย์ที่บ้านดำนางแล จังหวัดเชียงรายหลายครั้ง

ที่บ้านดำนางแลเป็นทั้งที่อยู่อาศัย ห้องเขียนรูป หอแสดงงาน

บ้านของอาจารย์ถวัลย์ซึ่งตกแต่งเหมือนเป็นพิพิธภัณฑ์มี 40 กว่าหลัง

ทุกหลังจะมีของเก่า ของแปลก หนังสัตว์ และเขาสัตว์ ตั้งโชว์ไว้จำนวนหลายชิ้นมาก

มีบ้านอยู่หลังหนึ่ง มีมีดหน้าตาแปลกและงานศิลปะที่เป็นโลหะแสดงไว้ ล้วนมีคุณค่าทั้งสิ้น ที่สะดุดตาคือ มีดขนาดต่างๆ

สะดุดตาก็เพราะรูปทรงของมีดไม่เหมือนใคร โดยมีหน้าตาแปลกอย่างไรให้ดูจากภาพประกอบ เพราะอธิบายด้วยตัวหนังสือให้เห็นภาพยากมาก

ตอนแรก ผมนึกว่ามีดเหล่านี้อาจารย์ถวัลย์ซื้อมาจากต่างประเทศ เพราะท่านเดินทางบ่อย

แต่จริงๆ แล้ว มีมีดเพียงบางเล่มเท่านั้นที่ซื้อมาจากต่างแดน ส่วนใหญ่เป็นมีดที่อาจารย์ถวัลย์ออกแบบเอง แล้วจ้างให้ช่างทำมีดทำให้

ไม่ได้เป็นช่างเมืองนอก แต่เป็นช่างไทยนี้แหละ จะเป็นช่างที่ไหน ตอนนั้นผมก็ไม่ได้สนใจเพราะไม่เคยคิดที่จะสะสมมีด

บังเอิญเมื่อเดือนที่แล้ว ผมไปเที่ยวที่จังหวัดอุทัยธานี

หลังจากได้ท่องเที่ยวไปยังแหล่งท่องเที่ยวต่างๆ แล้ว คนที่นั่นพาผมไปชมโรงงานทำมีดที่มีชื่อว่า มีดช่างทิน  ตั้งอยู่ที่บ้านเลขที่ 2/5 หมู่ 3 ตำบลหนองไผ่แบน อำเภอเมือง จังหวัดอุทัยธานี

เข้าไปในร้านแล้ว สิ่งที่ได้เห็นสะดุดตา นอกจากเป็นตู้โชว์มีดขนาดและแบบต่างๆ แล้ว ก็คือ รูปถ่ายของเจ้าของโรงงานทำมีด ถ่ายรูปคู่กับอาจารย์ถวัลย์ ดัชนี

ผมพูดกับพนักงานขายมีดคนหนึ่งว่า อยากพบกับเจ้าของ คือช่างทิน ตามรูปภาพ ปรากฏว่าไม่ได้พบ หรือพบได้ก็ไม่อยากพบเพราะพนักงานบอกว่าช่างทินได้เสียชีวิตไปหลายปีแล้ว

วันที่ช่างทินเสียชีวิต อาจารย์ถวัลย์ยังมางานศพ แสดงให้เห็นถึงความสนิทชิดใกล้

เมื่อพบกับช่างทินไม่ได้ ผมจึงได้ขอพบกับคนที่ดำเนินงานสืบต่อช่างทิน

วันนั้นโชคดีได้พบ คุณกิตติพงศ์ ภาชนะปรีดา ผู้ดูแลโรงงาน ซึ่งกำลังคุมงานขณะที่ช่างกำลังประกอบมีดอยู่พอดี

ห้องทำมีดมีช่างอยู่ประมาณ 10 กว่าคน แต่ละคนก้มหน้าก้มตาทำงานผลิตมีดอย่างตั้งใจ ได้รับทราบภายหลังว่า มีดที่ผลิตจากที่นี่ขายดีจึงต้องเร่งผลิต

คุณกิตติพงศ์บอกให้ผมทราบว่า มีดที่ผลิตได้ นอกจากจะวางจำหน่ายที่นี่แล้วก็จะไปจำหน่ายในง่านต่างๆ ทั้งในจังหวัดอุทัยธานีและจังหวัดอื่นๆ

ส่วนในกรุงเทพฯ จะไปจำหน่ายที่งานกาชาด งานโอท็อป ที่เมืองทองธานี

มีดที่ขายดีเป็นพิเศษส่วนใหญ่เป็นมีดพับสำหรับพกพา มีดใช้งานในครัวเรือน มีดเดินป่า และมีดตามสั่ง

ร้านขายอาหารมีอาหารตามสั่ง คือจะสั่งอะไรคนขายก็ทำให้ลูกค้าได้

ร้านทำมีดช่างทินก็เช่นเดียวกัน คือลูกค้าต้องการมีดแบบไหนก็สามารถทำได้ตามสั่ง

อย่างกับมีดที่ทำให้อาจารย์ถวัลย์ ดัชนี นั้น ท่านก็สั่งให้ทำ แต่เนื่องจากสั่งด้วยปากอย่างเดียวยากที่จะเข้าใจและทำให้ถูกใจคนสั่งได้ อาจารย์ถวัลย์จึงใช้วิธีวาดรูปออกแบบมาเสร็จ

มีดที่อาจารย์ถวัลย์ออกแบบจะมีรูปทรงแปลกมาก ไม่สามารถจัดเข้าพวกมีดทั่วไปที่ชาวบ้านใช้ มีดในรูปแบบของอาจารย์ถวัลย์จึงต้องตั้งชื่อใหม่ว่า มีดพิสดาร

อาจารย์ถวัลย์ออกแบบมีดแต่ละเล่มเสร็จ ท่านไม่เคยสงวนลิขสิทธิ์ แปลว่า ผู้ใดจะสั่งให้ทำมีดตามแบบที่อาจารย์ถวัลย์ออกแบบไว้ก็ได้

ช่างทำมีดสามารถทำให้ได้ เพียงแต่ราคาจะสูงสักหน่อย เพราะต้องจัดทำเป็นพิเศษ

คุณกิตติพงศ์บอกถึงขั้นตอนการทำมีดให้ฟังคร่าวๆ ว่า

เดิมทีจะใช้เหล็กแผ่นบ้าง เหล็กแหนบรถยนต์บ้างตามที่หาซื้อได้ในเมืองไทย แล้วนำมาตัดให้เข้ารูปก่อน เผาให้ร้อนแล้วตีให้เข้ารูปตามต้องการ

ต่อมาได้ใช้เหล็กดีขึ้น โดยสั่งเหล็กแผ่นมาจากเยอรมนีและสหรัฐอเมริกา ที่เป็นเหล็กสำหรับทำมีดโดยเฉพาะ คือแข็งแรง ทนทาน ไม่เป็นสนิม ทำมีดออกมาแล้วดูดีและสวยงาม

มีดทุกชนิดที่ใช้เหล็กจากต่างประเทศก็จะขายราคาสูงขึ้น แต่ผู้ซื้อก็พอใจ โดยเฉพาะเป็นมีดสวยงามที่ตั้งโชว์มากกว่านำมีดมาใช้งาน

ความสวยงามของมีดอีกอย่างหนึ่งก็คือ ด้ามมีด ซึ่งทำจากไม้และเขาควาย อาจารย์ถวัลย์จะออกแบบมาให้เช่นเดียวกัน

ช่างก็ต้องทำเหมือนแบบทุกอย่างตามที่อาจารย์ถวัลย์ต้องการ

ด้ามมีดที่อาจารย์ถวัลย์ออกแบบได้นำมาใช้กับมีดธรรมดาทั่วไปด้วย เพราะลูกค้าผู้ใช้มีดบอกว่าสวยดี

มีดพิเศษหรือมีดพิสดารที่ว่า เป็นมีดที่มีขั้นตอนทำงานที่ไม่ต้องผ่านความร้อน ไม่ต้องตี แต่จะทำโดยเอาแบบไปทาบบนแผ่นเหล็กแล้วใช้เลื่อยตัดตามแบบ

จากนั้นได้ใช้ตะไบตกแต่งรูปทรงก่อนขึ้นคม แล้วแต่งลวดลายตามต้องการ เป็นงานทำด้วยมือล้วนๆ มีดทุกเล่มจึงออกมาได้สวย ตรงกับความต้องการของลูกค้า

เมื่อผมอยากรู้ถึงความเป็นมาของคนที่มีอาชีพทำมีด โดยเฉพาะที่จังหวัดอุทัยธานี คุณกิตติพงศ์เล่าความเป็นมาให้ฟังว่า

เดิมทีชาวจังหวัดอุทัยธานีที่อยู่อาศัยใกล้ๆ กับป่าห้วยขาแข้งนั้นจะมีอาชีพล่าสัตว์

วิธีล่าสัตว์ที่นิยมทำกันอย่างหนึ่งคือ ใช้ปืนยิง

ปืนที่ใช้ยิงเป็นปืนไทยประดิษฐ์ คือทำกันขึ้นมาเอง ซึ่งเป็นการทำปืนที่ผิดกฎหมาย

คนอุทัยขึ้นชื่อเรื่องทำปืนเถื่อนมานาน ทางการจะปราบปรามเท่าไรก็ไม่หมด

ต่อมาในราว พ.ศ.2528 ก็เมื่อ 30 ปีเศษมาแล้ว ทางราชการจึงต้องประกาศนิรโทษกรรมให้กับคนทำปืนเถื่อน และผู้ที่มีปืนเถื่อนไว้ครอบครอง โดยมีข้อแม้ว่าจะต้องเอาปืนที่มีอยู่มามอบให้ทางการ

คนที่มีปืนเถื่อนจึงได้นำปืนไปมอบให้ทางการเป็นจำนวนมาก พร้อมกับถูกให้สาบานว่าจะไม่ล่าสัตว์อีกต่อไป

พอช่างที่เคยทำปืนเถื่อนไม่ได้ทำปืนขายเหมือนเดิม จึงหันมาทำมีดชนิดต่างๆ จำหน่ายแทน

ระยะแรกๆ มีดตัดกิ่งไม้จะขายดี เพราะช่างเหล็กของอุทัยเป็นผู้คิดมีดตัดกิ่งไม้เป็นแห่งแรกในประเทศไทย

เป็นมีดที่นำมีดผูกติดอยู่กับปลายไม้ไผ่ เพื่อให้สามารถตัดยอดไม้ได้โดยดึงเชือก

เหตุเพราะช่างทำปืนเถื่อนต้องหันมาทำมีดกันแบบนี้ จึงทำให้เมืองอุทัยธานีมีช่างทำมีดอยู่ทั่วไป จนเป็นที่รู้กันว่า ถ้าต้องการใช้มีดที่มีคุณภาพจะต้องไปซื้อที่อุทัยธานี

ทุกร้านที่ทำมีดขายมีคุณภาพใกล้เคียงกัน แต่ที่มีชื่อเสียงที่สุดของอุทัยธานี ก็เห็นจะเป็นมีดช่างทินนี้แหละ เพราะมีฝีมือถึงขนาดทำมีดที่ศิลปินแห่งชาติ ถวัลย์ ดัชนี ให้ความไว้วางใจ