พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุยเดช มหิตลาธิเบศรามาธิบดี จักรีนฤบดินทรสยามมินทราธิราช บรมนาถบพิตร พระเจ้าอยู่หัวในพระบรมโกศ ทรงได้รับการยกย่องจากทั่วโลกว่าทรงเป็นกษัตริย์นักพัฒนา ทรงได้รับมอบถวายพระราชทานปริญญากิติมศักดิ์ทั้งสิ้นถึง 136 ฉบับ และสมาชิกกิติมศักดิ์จากสถาบันภายในประเทศและต่างประเทศอีกมากกมาย

พร้อมกันนั้น ทรงมีพระบรมราโชวาทซึ่งเปรียบเสมือนแสงเทียนนำทางให้กับบัณฑิตจบใหม่ เพราะทรงเล็งเห็นว่าผู้มีความรู้ ความสามารถในศาสตร์แขนงต่างๆ ทุกคนคือกลไกที่สำคัญยิ่งต่อการพัฒนาให้ประเทศเจริญรุ่งเรืองในภายภาคหน้า ดังตัวอย่างพระบรมราโชวาทในพิธีพระราชทานปริญญาบัตรบัญฑิตจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เมื่อวันที่ 10 ก.ค. 2513 ความว่า “ความเจริญของประเทศชาติ เป็นความเจริญส่วนรวม ซึ่งเกิดจากผลงานหรือผลของการกระทำของคนทั้งชาติ ถือได้ว่าทุกคนแบ่งหน้าที่กันทำประโยชน์ให้แก่ชาติ ตามความถนัดและความสามารถ และเกื้อกูลกันและกัน ไม่มีผู้ใดจะอยู่ได้และทำงานให้แก่ประเทศชาติได้โดยลำพังตนเอง”

พระบรมราโชวาทในพิธีพระราชทานปริญญาบัตรของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เมื่อวันที่ 25 ก.ค. 2506 ความว่า “การปิดทองหลังพระนั้น เมื่อถึงคราวจำเป็นก็ต้องปิด ว่าที่จริงแล้วคนโดยมากไม่ค่อยชอบปิดทองหลังพระกันนัก เพราะนึกว่าไม่มีใครเห็น แต่ถ้าทุกคนพากันปิดทองแต่ข้างหน้า ไม่มีใครปิดทองหลังพระเลย พระจะเป็นพระที่งามบริบูรณ์ไม่ได้” เป็นต้น

การพระราชทานปริญญาบัตรในรัชกาลของพระองค์เกิดขึ้นครั้งเมื่อวันที่ 3 เม.ย. 2493 โดยพระองค์ทรงเสด็จพระราชดำเนินทางชลมารค หรือกระบวนเสด็จพระราชดำเนินทางน้ำ เพื่อพระราชทานปริญญาบัตรและประกาศนียบัตรให้กับบัณฑิตมหาวิทยาลัยแพทยศาสตร์ ซึ่งต่อมาทรงโปรดเกล้าฯ พระราชทานนามใหม่ว่า ‘มหิดล’ อันเป็นพระนามของพระบรมราชชนก

กล่าวได้ว่าการพระราชทานปริญญาบัตร เป็นพระราชกรณียกิจที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวในพระบรมโกศ ทรงให้ความสำคัญไม่น้อยไปกว่าพระราชกรณียกิจกำจัดทุกข์ บำรุงสุขให้กับพสกนิกรชาวไทย

ดังที่ทรงรับสั่งไว้ว่าจะพระราชทานจนกว่าจะไม่มีแรง ซึ่งไม่ใช่พระราชดำรัสเกินจริงเลยแม้กระผีกริ้น เพราะตลอดระยะเวลา 70 ปีที่ครองราชย์ ทรงใช้เวลามากกว่า 50 ปี เสด็จพระราชดำเนินพระราชทานปริญญาบัตร กระทั่งพระชนมายุมากขึ้น จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระบรมวงศานุวงศ์เสด็จแทนพระองค์

ภาพจากสารคดี วีดีทัศน์ 60 ปี แห่งการพระราชทานปริญญาบัตรครั้งแรกในรัชกาลปัจจุบัน (3 เมษายน 2493)