อุยกูร์เป็นคนเชื้อสายเติร์ก คือสายเลือดเดียวกับคนที่อยู่ในตุรกี ตุรกีจึงเป็นประเทศที่รับคนอุยกูร์ไปอยู่ด้วยตลอดทุกครั้งที่มีปัญหาขัดแย้งกับจีน

อุยกูร์เป็นชนกลุ่มน้อยอาศัยในมณฑลซินเจียงตอนใต้ บริเวณที่เรียกว่าเขตปกครองตนเองซินเจียงอุยกูร์ คือซินเจียงน่ะเป็นชื่อของมณฑล หรือเขตนั้น ส่วนอุยกูร์เป็นชื่อของเผ่าพันธุ์คนที่อาศัยอยู่ที่นั่น

แม้อุยกูร์เป็นชนกลุ่มน้อย แต่ก็เป็นชนกลุ่มน้อยที่มีสัดส่วนประชากรมากกว่าใคร รวมทั้งมากกว่าคนจีนด้วย (ก็เขาถึงเรียกว่าเขตปกครองตนเองชาวอุยกูร์ไง)

บางคนเรียกซินเจียงว่าเตอกิสสถานตะวันออก เพราะเคยอยู่ในประเทศนั้นมาก่อน จีนรวมเอาเขตนี้มาได้ตอนรวมประเทศเมื่อปี 2492  ซินเจียงแปลว่าพรมแดนใหม่ เขตแดนใหม่ เพราะมีพรมแดนติดมากมายประเทศ ทั้งรัสเซีย  มองโกเลีย คาซัคสถาน เตอกิสถาน อัฟกานิสถาน ปากีสถาน อินเดีย กระทั่งทิเบต

เมื่อได้มาจีนก็เอามาทำถิ่นฐานสำหรับชนกลุ่มน้อยของเขา โยกย้ายคนเข้ามามากมาย  มีอุยกูร์ที่อยู่มาก่อนแล้วหลายพันปี  มีชาวคาซัค ชาวตาจิค ชาวฮุ่ย ชาวเคิร์ก และมองโลก ซึ่งส่วนใหญ่ก็อยู่ในแถบนี้มาก่อนที่จะรวมเอาดินแดนเขาเข้ามา  แล้วจีนก็ให้คนจีนเชื้อสายฮั่นเข้ามาด้วย มีปัญหากับชาวอุยกูร์ ซึ่งเขาอยู่มานาน และเขาเป็นมุสลิม  และที่สำคัญเขาไม่แฮปปี้ที่จะอยู่แบบนี้

ปี 2502 ตอนที่เหมาเจ๋อตุง ให้ตั้งเขตปกครองตนเองนี้ และให้ชื่อว่าเขตปกครองตนเองซินเกียง ผู้ว่าคนแรกของเขตปกครองตนเองนี้ค้านแข็งขัน บอกว่า “เราไม่ได้ตั้งเขตปกครองตนเองมาให้ภูเขาให้แม่น้ำนะท่าน แต่ตั้งมาให้คนอาศัยอยู่ “ ประธานเหมาโอเคด้วย เลยให้ใส่คำว่าอุยกูร์ ซึ่งก็คือคนที่จะอยู่อาศัยในเขตนี้เป็นกลุ่มหลัก

ฉันว่าชะรอยขั้นแรกประธานเหมาคิดว่ายังไงก็ประเทศจีน ก็เป็นคนจีนเสียให้หมดเถิด

แต่มันไม่ง่ายน่ะท่านประธาน

ซินเจียงมีประชากร5ล้านกว่าคน เป็นอุยกูร์เสีย70กว่าเปอร์เซ็นต์  เดิมอุยกูร์จะอยู่กันทางตอนใต้ ส่วนตอนเหนือเป็นพวกจีนฮั่นอยู่

แต่การปฏิรูปเศรษฐกิจครั้งใหญ่ของจีนเมื่อสามสิบปีก่อน ทำให้การเคลื่อนย้ายประชากรข้ามเขตมีมากขึ้น คนอุยกูร์ก็บ่ายหน้าเข้าหางานทำในเมืองใหญ่ที่จีนฮั่นอยู่ จีนฮั่นเองก็ขยายไปทำธุรกิจในเขตอุยกูร์ การปะทะกันในด้านวัฒนธรรม ความรู้สึกที่มีต่อกัน มันก็เพิ่มความขัดแย้ง ความไม่ชอบขี้หน้ากันและกัน  การต่อสู้เพื่อแบ่งแยกดินแดนของชาวอุยกูร์ ดำเนินไปต่อเนื่อง มีการก่อเหตุเพื่อเรียกร้องความสนใจจากนานาชาติหลายครั้ง และก็ถูกปราบปรามอย่างรุนแรงทุกครั้งเรื่อยมา

ชาวอุยกูร์ สู้เพื่อแยกดินแดนหรือเรียกร้องอิสระในการปกครองตนเองมาตลอด คือไหนๆเป็นเขตปกครองตนเองแล้วเขาก็อยากปกครองตนเอง แต่การณ์กลับ กลายเป็นว่าผู้ปกครองก็ถูกส่งมาจากส่วนกลางอยู่ดี แล้วไหนจะศาสนา นิสัยใจคอ ต่างกันมากมาย และต่างไม่ยอมรับซึ่งกันและกัน

ช่วงที่จีนตั้งประเทศใหม่ๆ อุยกูร์ก็มีกระบวนการแบ่งแยกดินแดนแล้ว ช่วงที่ญี่ปุ่นเข้าปกครองจีน ชาวอุยกูร์ยังแยกออกไปเป็นรัฐอิสระ มีรัสเซียหนุนหลัง จนตอนหลังจีนก็ไปต้อนกลับมา แล้วก็สู้ไม่ยอมหยุดมาจนบัดนี้

  ฉันไม่มีข้อยุติใดให้กับเรื่องเศร้านี้  แค่อยากชวนไปดูเขา ดูวิถีชีวิตความเป็นอยู่ของเขา ดูสายตาของเขา

          แล้วเราจะเข้าใจความทุกข์ยากของเขา เราจะไม่เกลียดเขา