เรื่องเศร้าสลดที่ญี่ปุ่นไม่กี่วันก่อน ทำให้ฉันนึกถึงข้อเท็จจริงอย่างหนึ่งของประเทศญี่ปุ่นที่เคยถกเถียงกับเพื่อนมาตลอดหลายสิบปีที่ไปๆ มาๆ ประเทศนี้

ญี่ปุ่นเป็นประเทศที่มีอัตราอาชญากรรมต่ำมาก แต่เมื่อเกิดขึ้นมักเป็นอาชญากรรมรุนแรง สมัยฉันไปเรียนเมื่อก่อนโน้น คดีที่มักเกิดขึ้นคืออาชญากรรมของแก๊งยากูซ่า ฆ่าพวกเดียวกัน ฆ่าศัตรู ฆ่าโสเภณีที่หนีจากการควบคุม คือ มันสะท้อนภาพดำมืดออกมาอย่างรุนแรงเท่าที่จะทำได้ในสังคมที่คนโค้งแทบจดดินเวลาพบปะกัน

ไม่นานต่อมา มักมีข่าวเรื่องการผลักคนให้รถไฟชน มีปีละไม่กี่ครั้ง แต่ทุกครั้งรุนแรงเกินจะนึกได้ว่าคนกับคนทำกันอย่างนั้นได้อย่างไร

ญี่ปุ่นเป็นเหมือนบ้านที่สาม รองจากอเมริกา และไทย ฉันผูกพันกับญี่ปุ่นและคนญี่ปุ่นมากมายเกินกว่าจะพูดได้หมด จึงเศร้าสลดทุกครั้งที่เกิดเหตุการณ์เช่นนี้ขึ้น ล่าสุดที่เหยื่อคือคนพิการ 10 กว่าคน ฉันพูดไม่ออกไปตลอดทั้งวัน

ญี่ปุ่นเป็นสังคมผู้สูงอายุเต็มรูปแบบ คนวัยทำงานมีน้อยกว่าคนที่กินเงินเกษียณ สังคมที่เหน็ดเหนื่อยกับการแบกรับภาระหนักเช่นนี้ จึงมีอาการ “สติแตก” อย่างมากทั้งปริมาณและความรุนแรง คนรุ่นใหม่มักมองว่าคนแก่เป็นภาระ ทั้งที่ตนเองก็ยืนอยู่บนบ้านเรือนและสังคมที่คนรุ่นเก่าสร้างมา เสียภาษีมาตลอดชีวิต

แต่ขณะเดียวกัน สังคมญี่ปุ่นเอื้ออาทรต่อคนสูงวัย เพราะรู้ว่ายังมีประโยชน์ต่อประเทศ และที่จริงพวกเขาถูกกำหนดให้เกษียณอายุตามกฎหมายทั้งที่ยังมีเรี่ยวแรงจะทำงานอีกมากมาย เราจึงพบเห็นคนสูงอายุในญี่ปุ่นทำงานในสถานที่สาธารณะทั่วไป หรือกระทั่งเป็นอาสาสมัครช่วยเหลือคน ช่วยเหลือนักท่องเที่ยวในที่ต่างๆ

คนสูงอายุเหล่านี้เป็นฟันเฟืองสำคัญในการใช้แรงงานในอุตสาหกรรมท่องเที่ยวและบริการ ขณะที่คนรุ่นใหม่ไม่นิยมใช้แรงงาน ดังนั้น หากขาดแรงงานสูงอายุไป หลายองคาพยพอาจมีปัญหาได้

ถอนหายใจใหญ่ๆ แล้ว มาเดินตลาดกันดีกว่า เผื่อจิตใจหดหู่จะหายคลายไปได้บ้าง

ตลาดสดแบบที่ยังสดจริงๆ ที่ใหญ่ที่สุดในโตเกียวหรืออาจจะเผลอๆ ในญี่ปุ่นคือ ตลาดสึกิจิ เป็นตลาดค้าส่งปลาที่ใหญ่ที่สุด ทุกเช้ามืดปลาจากทุกสารทิศจะถูกนำมาค้าขายกันที่นี่ ล็อตใหญ่จะขายโดยวิธีประมูลซึ่งมีวิธีเสนอราคาที่สืบทอดกันมานับร้อยปีแล้ว คือ การใช้สัญญาณมือ

เขาไม่ตะโกนแต่ใช้สัญญาณมือแทนตัวเลข ซึ่งก็ไม่เคยมีปัญหาอะไร ไม่หนวกหูด้วย เขาประมูลกันอย่างตื่นเต้นเร้าใจ ดูจากมือที่ยกขึ้นลง งอนิ้ว รัวๆๆๆ ทำเป็นแบบนั้นแบบนี้อยู่ตลอด สนุกมาก พอประมูลได้เขาก็ลากเอาปลาออกไป แล้วลากล็อตใหม่เข้ามา

ปลาแต่ละตัวใหญ่กว่าเด็กอายุ 10 ขวบอีก และมีมากมายหลายปลา ที่มีมากสุดน่าจะเป็น  “ปลาทูน่า” ญี่ปุ่นมีกองเรือประมงใหญ่มาก หาปลาไปทั่วโลก แถวอลาสกาก็ไป แล้วแต่ละวันส่งปลามาขายที่สึกิจิแห่งนี้ก่อนกระจายไปทั่วประเทศ หรือกระทั่งส่งออกไปทั่วโลก

นอกจากตลาดประมูลซึ่งขายล็อตใหญ่แล้ว ในตลาดยังมีผู้ค้ารายย่อย ซึ่งจะเอาปลา ปู กุ้ง หอย มาขายปลีกในราคาย่อมเยา เขาแยกออกไปต่างหากจากส่วนที่ประมูล แต่บอกก่อนว่าตลาดทั้งตลาดเปียกแฉะ เพราะทั้งน้ำทั้งน้ำแข็งละลาย จะไปเดินจึงควรใส่บู๊ตกันน้ำ หรืออย่างน้อยอย่าได้พาเอารองเท้าคู่แพงไปเดิน

พ่อค้าแม่ค้ารายย่อยจะขายอาหารทะเลสารพัดสารพัน ราคาไม่แพง และสดจนเกินจะดูดาย เขาจะตะโกนกันพองาม ยิ่งบ่ายๆ เขาจะลดราคา ตะโกนประกาศราคากันครื้นเครงมาก เหมือนเขาไม่ค่อยเครียด ลดราคาขำๆ กันไป กำรี้กำไรคงได้ตั้งแต่เช้าแล้ว แต่อาหารเขายังสดนะ ซื้อกลับไปทำกับข้าวแหล่มมาก ปลาหมึกยักษ์สด ฉันกินแล้วละเมอระลึกชาติ

บริเวณโดยรอบตลาดปลาสึกิจิ เป็นร้านอาหารเรียงราย เน้นขายปลาดิบ ซึ่งกินแล้วระลึกชาติได้อีกเหมือนกัน คือ มันสดมาก และบรรยากาศก็เป็นใจมาก ราคาไม่แพงมาก เพราะซื้อหากันเอาแถวนั้น

ฉันแนะนำให้ตื่นแต่เช้าก่อนพระอาทิตย์ขึ้น ไปดูเขาประมูลปลา (แต่อย่าไปยืนเกะกะเขานะ ให้มองดูอยู่ห่างๆ คนญี่ปุ่นจะดุมากเวลาไปเกะกะตอนเขาทำงาน) แล้วเดินดูตลาดที่กว้างขวางขนาดสนามฟุตบอลหลายสิบสนาม

สายหน่อยออกมากินปลาดิบแล่สดๆ ตามร้านที่เรียงรายโดยรอบ จะกินกับน้ำชา

หรือสาเกอุ่นๆ ก็เข้าที