พืชพื้นบ้านเป็นทั้งอาหารและยา

เท้ายายม่อม  แป้งจากพืชที่เหมาะกับมนุษย์ที่สุด

ชื่อทั่วไป Common name : East Indian arrow roots

ชื่อวิทยาศาสตร์ Scientific name : Tacca leontopetaloides (L.) Kuntze.

Family : DIOSCOREACEAE

เมื่อหลายสิบปีก่อน หากใครไปเที่ยวชลบุรี บางแสน แล้วแวะซื้อขนมของฝากแถบตลาดหนองมน จะพบว่ามีขนมไทยโบราณหลายเจ้า สารพัด เช่น ขนมชั้น ขนมกล้วย เปียกปูน ครองแครง ทับทิมกรอบ เต้าส่วน ช่อม่วง ขนมดอกลำเจียก ฯลฯ น่าจะคงยังพอจำรสชาติ ความหอม หนืด กำซาบเหงือกและฟัน หยุ่นๆ เหนียวนุ่มพอดีของขนมดังกล่าวที่มาจากแป้งชนิดหนึ่งได้ดี นั่นคือ แป้งเท้ายายม่อม ซึ่งจะมีความแตกต่างจากแป้งมันสำปะหลัง หรือแป้งข้าวเจ้า แป้งข้าวเหนียว และแป้งข้าวโพดมาก

แป้งทำขนมของคนหนองมน บ้านปึก อ่างศิลา เสม็ด เหมือง ในโซนนี้ยุคนั้นมาจากหัวเท้ายายม่อมแทบจะทั้งนั้น ปลูกกันแทบทุกบ้านที่พอมีที่ดินว่างเปล่า แม้กระทั่งหลังตลาดหนองมนก็มีหลายบ้านที่เคยปลูก ปัจจุบัน หาคนทำยาก หาคนปลูกก็ยาก เนื่องจากมีแป้งชนิดอื่นเข้ามาทดแทนแป้งเท้ายายม่อมซึ่งมีกรรมวิธีทำที่ซับซ้อน ยุ่งยากหลายขั้นตอนพอสมควรกว่าจะได้ออกมาเป็นผงแป้งพร้อมใช้

เท้ายายม่อม เป็นพืชล้มลุกอายุหลายปี มีหัวสะสมอาหารกลมๆ แป้นๆ ลักษณะคล้ายหัวบุกแต่ขนาดเล็กกว่า ดอกเป็นช่อสูงได้ถึงเมตรหรือ 2 เมตร มีหนวดยาวสีเขียวเหลือบม่วงดำเป็นพู่กลมๆ ยาวได้ถึง 1 ฟุต ก็มี ออกดอกประมาณเดือนสิงหาคมถึงตุลาคม มีเกสรตัวผู้ 6 อัน เกสรตัวเมียเป็นรูปคล้าย 3 แฉก ภาคตะวันออกพบขึ้นได้ตั้งแต่ป่าละเมาะ หาดทราย ไปจนถึงบนเขาหินปูนที่ไม่สูงมากนัก ใบมีลักษณะเป็นแฉกๆ มีร่องเว้าลึกสวยงาม หน้าแล้งช่วงพฤศจิกายนหรือธันวาคม จะเริ่มลงหัว ทิ้งใบ เป็นอันว่าถึงฤดูเก็บเกี่ยวมาทำแป้งได้

ถ้าจะให้ดีต้องอายุ 2 ปีครึ่ง ถึง 3 ปี โดยประมาณจะได้แป้งคุณภาพดี แป้งจากหัวเท้ายายม่อมนั้นมีคุณสมบัติที่ดีหลายอย่างนอกจากจะทำขนมได้รสชาติดีแล้ว ยังนำมาทำผลิตภัณฑ์แป้งเสริมความงาม ลดรอยสิวฝ้าด่างดำ พอกแผลห้ามเลือด พอกฝี หนอง ลดอาการคันระคายเคือง ผสมน้ำมะนาวทาบรรเทาพิษแมงกะพรุนไฟ แมลงสัตว์กัดต่อยได้ผลเป็นที่น่าพอใจ โรยถุงเท้า รองเท้า กันเชื้อรา ลดกลิ่นอันไม่พึงประสงค์ก็ยังได้

บ้านคนเก่าแก่ยุคก่อนๆ มักจะมีแป้งเท้ายายม่อมติดครัวไว้เสมอสำหรับละลายน้ำร้อน เปียกทำวุ้น ทำขนมให้คนชราหรือผู้ป่วยกิน เชื่อว่าให้พลังงานดี กระชุ่มกระชวย ช่วยสร้างสมดุลร่างกาย ลดอาการซึมเศร้า ถือว่าเป็น Mood stabilizer ยอดอ่อนนำมาผัดกับกะทิสด เคี่ยวกะทิไฟอ่อนๆ พอข้นนิดๆ ใส่ยอดเท้ายายม่อมลงไปผัดต่อพอสะดุ้งไฟ กินกับน้ำพริกกะปิ กลมกล่อม ขมนิดๆ หอม มัน อร่อยมาก แป้งเท้ายายม่อมสำเร็จรูปแล้ว เม็ดจะโตกว่าแป้งทั่วไป มีสีขาวอมเทานิดๆ มีความเงาใสในตัวเอง เวลาจะใช้ก็เอามาบดเป็นผงละเอียด

อย่างที่บอก แป้งชนิดนี้จะมีความหนืด นุ่ม เหนียวกว่าแป้งอื่นมาก เมื่อนำมาอุ่นจะไม่ค่อยคืนตัว สามารถพลิกแพลงทำขนมและอาหารได้หลายอย่างสารพัดเมนู ปัจจุบันมักมีการนำเอาแป้งมันสำปะหลังมาหลอกขายเป็นแป้งเท้ายายม่อมกันให้เกลื่อน เพราะแป้งเท้ายายม่อมหายาก ราคาแพง กิโลกรัมละ 300-400 บาท ใครอยากได้แหล่งแป้งเท้ายายม่อมของแท้ก็เรียนเชิญได้ที่กลุ่มอนุรักษ์แป้งเท้ายายม่อมบ้านปึก ใกล้ๆ วัดใหม่เกตุงาม หรือสวนลุงพี บางพระ จังหวัดชลบุรี

มีนิทานเก่าของภาคตะวันออก มาเล่าให้ฟังที่มาของชื่อ “เท้ายายม่อม”

เรื่องมีอยู่ว่า ยายม่อม กับตาแม้น เป็นสามีภรรยากัน ตาแม้นเป็นชาวประมงท้องถิ่นออกเรือหาปลา จับกุ้ง งมหอย ส่วนยายม่อมทำขนมขายตลาดหนองมนหรือเปล่าไม่รู้นะ มีลูกด้วยกันคนหนึ่งเป็นลูกชายพิการ อยู่มาวันหนึ่ง ยายม่อมกลับจากตลาดโดนโจรใจร้ายปล้น ฆ่าหั่นศพทิ้งอย่างทารุณ เหลือเพียงนิ้วเท้า 6 นิ้ว ตาแม้นพอเห็นสภาพศพเมียก็แทบเป็นลม นำไปทำพิธีฌาปนกิจ ฝังไว้ที่ป่าช้า ตัวแกเองก็กินไม่ได้นอนไม่หลับ ผ่ายผอมหัวโต ร่างกายทรุดโทรมป่วยไข้ไม่เป็นอันเลี้ยงดูลูกพิการ

จนวันหนึ่ง แกคงเมามานอนร้องไห้คิดถึงที่ข้างหลุมศพยายม่อมจนหมดสติ สลบไป…ยายม่อมด้วยความรักผัว ความห่วงลูกพิการ เลยมาเข้าฝัน ปลอบอกปลอบใจตาแม้นว่า อย่าเสียใจไปเลย ให้เอานิ้วเท้าฉันนี่แหละไปทำมาหากินเลี้ยงลูกเถอะ พร้อมกับสอนวิธีทำแป้งให้ตาแม้นในฝันเสร็จสรรพเรียบร้อย พอตาแม้นฟื้นขึ้นมาได้ก็เห็นข้างๆ ตัวมีหัวพืช กลมๆ ตกอยู่ 6 หัว เลยเลือกหัวใหญ่ที่สุดมาทำอาหารกินจนตัวเองมีเรี่ยวแรงมีกำลังวังชาขึ้นมาได้ ที่เหลือนำไปปลูกตามที่เมียบอกในฝัน เพาะพันธุ์เท้ายายม่อม ทำแป้ง ทำขนมเลี้ยงลูกชายพิการได้ตลอดรอดฝั่ง เอวังก็มีด้วยประการฉะนี้

ในทางเป็นพืชประดับ เท้ายายม่อมก็จัดว่าเป็นไม้สวยงามได้เลย ทั้งใบ ดอก เรียกแขกได้ ผู้เขียนนำมาปลูกเล่นๆ ในกระถาง ช่อดอกสูงใหญ่ร่วม 2 เมตรเลยทีเดียวเชียว ใครๆ มาบ้านถามทุกคน ต้นอะไรดอกสวยแปลกตาดีจัง ของดีน่าปลูกเลยแหละ ช่วยๆ กันอนุรักษ์ไว้ ต้นไม้ สมุนไพรดีๆ บ้านเรายังมีดีๆ อีกมากมาย อย่ารอให้ต่างประเทศเขาเอาไปจดสิทธิบัตรก่อนเราอีกเลย จะยิ่งช้ำใจหนักเข้าไปอีกนะ อนึ่งนักโภชนาการสมัยใหม่มีงานวิจัยออกมาและยอมรับกันแล้วว่า แป้งเท้ายายม่อมนี่แหละมีคุณสมบัติเหมาะกับระบบย่อยอาหาร ระบบขับถ่ายของมนุษย์ที่สุดนะจ๊ะคุณโยม

 

ที่มา เทคโนโลยีชาวบ้านออนไลน์