หมากเม่า เป็นไม้ป่าขึ้นชื่อของจังหวัดสกลนคร ปัจจุบันถือเป็นไม้เศรษฐกิจที่สำคัญ มีการนำมาแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์สร้างรายได้อย่างน่าสนใจ มุมหนึ่งที่ไม่ค่อยได้กล่าวถึงกันมากนักคือ เพื่อนและศัตรูของหมากเม่า

เรื่องนี้ คุณบุญเชิด วิมลสุจริต แห่งศูนย์วิจัยและพัฒนาการเกษตรสกลนคร ได้ให้ข้อมูลถึงศัตรูของหมากเม่าว่า ที่พบการทำลายจะมีมาจากแมลง แต่ในธรรมชาติหมากเม่าจะมีแมลงศัตรูรบกวนน้อยมาก แต่ถ้าชะล่าใจปล่อยให้หมากเม่าอยู่เองตามธรรมชาติไปไม่ดูแล อาจจะเป็นที่ซ่อนตัวของแมลงที่ทำลายหมากเม่าได้ โดยเฉพาะบริเวณเปลือกของหมากเม่าจะเป็นที่ชื่นชอบมากกว่าส่วนอื่น

แมลงศัตรูที่พบมาก ได้แก่ หนอนเจาะเปลือก ตัวสีเหลืองอ่อนที่กัดกินเปลือกหมากเม่า กินแล้วก็จะขับถ่ายออกมาเป็นก้อนๆ คล้ายขี้เลื่อย ด้วงหนวดปม จะมีลายจุดเหลืองดำให้เป็นที่สังเกต หนอนเจาะลำต้น จะเป็นหนอนที่สวยสีชมพูแดง จะเจาะลำต้นและกิ่งหมากเม่า หนักเข้าอาจจะถึงขั้นตัดท่อน้ำเลี้ยงหมากเม่าเลยทีเดียว ดังนั้น ไม่ควรปล่อยให้ต้นหมากเม่าแตกกิ่งในทรงพุ่ม เพราะเป็นกิ่งที่ไม่มีประโยชน์ ไม่แทงช่อดอก ไม่ให้ผลผลิต ควรตัดแต่งกิ่งที่อยู่ในทรงพุ่มให้โปร่งจนแดดส่องทะลุถึงโคนต้นได้

 

นอกจากนี้ ให้ใช้น้ำมันเครื่องที่ใช้แล้วมาทาบริเวณโคนต้น เพื่อป้องกันไม่ให้หนอนเจาะลำต้นเข้ามาทำลาย รวมถึงการทำความสะอาดบริเวณโคนต้นหมากเม่า ไม่ให้มีเศษหญ้าหรือใบไม้กองทับถมกัน เพราะมันจะเป็นที่หลบซ่อนตัวของแมลงศัตรูทั้งหลาย

ขณะเดียวกันหมากเม่ายังมีแมลงที่ถือว่าเป็นแมลงคู่บุญ ซึ่ง คุณบุญเชิด บอกว่าคือ มดดำ ซึ่งอยู่แบบพี่น้องไม่ทำอันตรายให้แก่กัน โดยเฉพาะช่อผลหมากเม่านั้น มดดำชนิดนี้จะชอบอยู่เป็นพิเศษ ความสัมพันธ์ระหว่างหมากเม่ากับมดดำเป็นความสัมพันธ์ที่แปลกประหลาด ยากแก่การเข้าใจ แต่เป็นความสัมพันธ์ที่มีมายาวนาน จนเป็นที่รู้กันโดยทั่วไปว่า มีหมากเม่าที่ไหน มีมดดำที่นั่น และมีคนสังเกตว่าหมากเม่าต้นไหนที่มีมดดำมาก ศัตรูของหมากเม่าอย่าง เช่น หนอนเจาะเปลือก จะลดน้อยลงไปด้วย

“ปัจจุบัน ที่มีการปลูกหมากเม่าในเชิงการค้ามากขึ้น มีการใช้สารเคมีป้องกันกำจัดแมลงมากขึ้น และสารเคมีเหล่านั้นก็ไปกระทบกับมดดำโดยไม่เจตนา นั่นเป็นตัวชี้วัดตัวหนึ่งสำหรับผู้บริโภคว่า ถ้าหมากเม่าสดกองไหนที่มีมดดำแฝงตัวมาอยู่ด้วย เป็นอันมั่นใจว่าหมากเม่ากองนั้นปลอดจากสารเคมีแน่นอน” คุณบุญเชิด กล่าว

นอกจากจะมีมดดำแล้ว ยังมีนกป่าและนกบ้าน ซึ่งจัดเป็นกลุ่มที่ให้ประโยชน์กับหมากเม่า แต่เป็นโทษต่อชาวสวน โดยคุณบุญเชิด บอกว่า นกจะมากินผลหมากเม่าและนำเมล็ดหมากเม่าไปขยายอาณาจักรของหมากเม่าให้กว้างไกลยิ่งขึ้น เพราะหมากเม่าเป็นผลไม้ขนาดเล็กที่ง่ายต่อการกลืนกิน

แต่สำหรับชาวสวนถือว่า นก เป็นศัตรูที่ร้ายกาจ เพราะเข้ามาทำลายผลหมากเม่า จึงใช้วิธีป้องกันด้วยการทำหุ่นไล่กาที่มีขนาดเท่าคนจริง นำไปวางไว้ตามจุดต่างๆ ในสวน พร้อมขึงตาข่ายดักนกไว้ในระหว่างแถวต้นหมากเม่า เพื่อดักนกไม่ให้เข้ามากินผลหมากเม่าที่สุกพร้อมจำหน่าย