สมุนไพร “หมาน้อย” ใช้ปรุงอาหารคาว แซ่บหลายเด้อ

ชื่อสามัญ

หมาน้อย (อีสาน) กรุงเขมา (นครศรีธรรมราช) วุ้นหม้อน้อย ; ขงเขมา ; พระพาย (กลาง) ; หมาน้อย ; เครือหมาน้อย (อีสาน) ; ก้นปิด (ใต้) ; เปล้าเลือด (แม่ฮ่องสอน) ; สีฟัน (เพชรบุรี) ; อะกามินเยาะ (นราธิวาส)

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์และเกษตร

เป็นไม้เถาเลื้อยพัน ใบเดี่ยว (simple) รูปร่างใบเป็นรูปหัวใจ (cordate) โคนใบแบบก้นปิด (peltate) ใบกว้าง 5.6-6.6 เซนติเมตร ยาว 6.9-7.6 เซนติเมตร หน้าใบและหลังใบมีขนสีน้ำตาล ยาวประมาณ 1 มิลลิเมตร ปกคลุมหนาแน่น หลังใบมีขนปกคลุมหนาแน่นมากกว่าหน้าใบ ก้านใบมีขน ยาว 1.7-2.5 เซนติเมตร ขอบใบเรียบ (entire) ใบเป็นมัน หน้าใบหลังใบไม่มีขน ยอดอ่อนสีน้ำตาลแดง ใบแก่สีเขียวเข้ม ก้านใบยาว 0.4-0.6 เซนติเมตร ออกดอกที่ยอดหรือปลายกิ่ง ช่อดอกมี 4-5 ดอก ยาว 6.0-6.5 เซนติเมตร ดอกย่อยแยกจากกัน มีขนาดเล็กสีเขียว เมล็ดโค้ง (เหมือนพระจันทร์ครึ่งเสี้ยว) ขยายพันธุ์ด้วยเมล็ดหรือหน่อ

แหล่งที่พบและเก็บรวบรวมพันธุ์

พบขึ้นทั่วไปในที่รกร้างว่างเปล่า ในสวนป่า เช่น อำเภอคำเขื่อนแก้ว จังหวัดยโสธร (PC 537) อำเภอเมือง จังหวัดสุราษฎร์ธานี (SN 364) ที่ความสูงเหนือระดับน้ำทะเล 80-130 เมตร

 

การใช้ประโยชน์

เป็นอาหารสัตว์ โค กระบือ ชาวบ้านใช้ใบมาตำ ขยำกับน้ำ นำมาปรุงอาหาร ถ้าทิ้งไว้จะแข็งตัวเหมือนวุ้น สมุนไพร ราก มีรสหอมเย็น แก้ไข้ ดีซ่าน เป็นยาอายุวัฒนะ บำรุงอวัยวะเพศให้แข็งแรง แก้กระเพาะปัสสาวะอักเสบ ใบ ใช้ทาแก้โรคผิวหนัง มีสารอัลคาลอยด์ เช่น Hayatinine; Hayatine; Beburine; Sepurine; Cissampeline; Pelosine Quercitol และ Sterol

เมนูหมาน้อยกับอาหาร

ส่วนประกอบเพื่อให้อร่อย ได้แก่

  1. ใบหมาน้อย 1 กอบ (อุ้งมือ)
  2. ปลาช่อน
  3. เครื่องปรุงอาหารประเภทลาบ เช่น ข้าวคั่ว และปลาร้า
  4. ใบผักหอมแป (สะระแหน่ใบแบนยาว) ผักใบมน (สะระแหน่อีกชนิดที่มีรสเย็น-Mint)

 

ลงมือทำกัน

  1. จัดการทำปลาให้ป่นก่อน โดยนำปลาที่ได้มาต้มให้สุก ซึ่งน้ำต้มปลาก็จะมีน้ำปลาร้า เพื่อให้ปลาหอมสักหน่อย จากนั้นนำปลาที่ต้มสุกแล้ว มาแกะให้เหลือแต่เนื้อปลา แล้วตำปลาที่แกะใส่ในครก ตำพอละเอียดแล้วใส่พริกผง (พริกป่น) น้ำปลา ผงชูรส เพื่อให้อร่อย
  2. เมื่อเสร็จการทำปลาป่น ให้นำใบหมาน้อยมายอง (ขยี้) จนใบหมาน้อยเหลือแต่เส้นใบ ทำคล้ายๆ ยอง (ขยี้) ย่านางใส่แกงหน่อไม้นั่นแหละ ยองจน 1 กอบ เหลือแต่ก่าง (เหลือเส้นใบ)
  3. นำไปกรองเฉพาะกากออกจากน้ำหมาน้อยให้หมด เหลือแต่น้ำหมาน้อย
  4. นำเอาป่นปลาที่ได้ใส่ลงไปในน้ำหมาน้อย
  5. ใส่หอมแป ผักใบมน คนให้เข้ากัน
  6. ใส่ข้าวคั่ว หัวหอม ปลาแดก และเครื่องปรุงอื่นๆ เหมือนทำลาบ
  7. คนให้เข้ากัน
  8. ลองชิมรสชาติ ชอบแบบไหนให้เติมลงไป