คุณวันชัย นนทวรรธนะ ชายผู้นี้มีความผูกพันกับมะนาวมายาวนาน จนทำให้รู้ว่าแท้จริงแล้วต้นมะนาวที่เจริญเติบโตจากเมล็ดมีข้อดีทั้งความแข็งแรง ทนทานต่อโรค ให้ผลดก แล้วแต่ละผลยังอุดมไปด้วยน้ำอีกด้วย เพียงแต่ระยะเวลาการเจริญเติบโตอาจนานไปบ้าง เมื่อเทียบกับการขยายพันธุ์ด้วยวิธีอื่น จึงเหมาะกับการปลูกแบบไม่เร่งรีบ

คุณสมบัติเช่นนี้จึงทำให้ คุณวันชัย ในวัยใกล้เกษียณราชการ นำต้นมะนาวที่เพาะจากเมล็ดด้วยตัวเอง จำนวน 400 ต้น ไปปลูกไว้ที่ไร่อยู่อำเภอไทรโยค จังหวัดกาญจนบุรี เมื่อกว่า 4 ปีที่ผ่านมา ขณะนี้ทุกต้นให้ผลผลิตมากบ้างน้อยบ้างตามแต่กำลังการดูแล เนื่องจากเขาต้องเข้าไปดูเฉพาะวันหยุดเท่านั้น

เมื่อสบโอกาสที่คุณวันชัยจะเดินทางเข้าไปดูไร่ ทีมงานฯ จึงขออาสาตามไปสมทบ เพื่อดูว่าต้นมะนาวที่คุณวันชัย ใช้เมล็ดปลูก มีความสมบูรณ์เพียงใด

ไร่ของหนุ่มใหญ่รายนี้อยู่เส้นทางไปหมู่บ้านทุ่งมะเซอย่อ ตำบลบ้องตี้ อำเภอไทรโยค จังหวัดกาญจนบุรี คุณวันชัยตั้งชื่อไร่ของเขาอย่างเก๋ไก๋ตามประสาคนอารมณ์ดีว่า ไร่ “รอ…เธอ” โดยการตั้งชื่อเรียกเช่นนี้ เจ้าของไร่ชี้ว่าไม่มีนัยแอบแฝงแต่ประการใด

ไร่แห่งนี้มีเนื้อที่ราว 10 ไร่ บริเวณภายในไร่ปลูกบ้านหลังเล็กกะทัดรัดไว้พักผ่อนพร้อมครัวฉบับกระเป๋าที่มีอุปกรณ์ครบครัน รอการต้อนรับของแขกที่มาเยือนเป็นนิตย์

ลักษณะที่ดินเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า ที่มีด้านกว้างติดถนนและสามารถเดินทางไปพม่าได้ เพียง20 กิโลเมตร เพราะเป็นแหล่งท่องเที่ยวสำหรับผู้มีรสนิยมเดินทางแนวอ๊อฟโรด จึงถือว่าเป็นที่ดินสวยแปลงหนึ่ง

คุณวันชัย รับราชการอยู่ที่กรุงเทพฯ และอีกเพียง 4 ปี เขาก็จะได้พักงานยาว ดังนั้น จึงวางแผนชีวิตหลังเกษียณไว้ล่วงหน้าว่าจะเป็นชาวไร่ปลูกต้นไม้ที่ตัวเองชื่นชอบ โดยเจียดเงินเดือนหาซื้อพันธุ์ไม้บ้าง และเพาะเองบ้าง พอถึงวันหยุดก็พาครอบครัวเดินทางไปที่ไร่ แล้วค่อยๆ ถากหญ้าถางพง ขุดหลุม ปลูกต้นไม้ตามแต่กำลังเพียงคนเดียว

บรรดาพันธุ์ไม้พืชผลหลายชนิดที่คุณวันชัยปลูกนั้นมิได้หวังเพื่อการค้าขายอย่างจริงจัง เพียงแต่ว่าเมื่อไม้เหล่านั้นมีดอกออกผลก็สร้างความชื่นใจให้กับตัวเอง หรืออาจพอมีรายได้บ้างเพื่อเป็นค่าน้ำ ค่าไฟ เพราะความตั้งใจจริงของชายคนนี้คือ ความสุขกับการอยู่กับต้นไม้มากกว่า

สำหรับมะนาวที่คุณวันชัยปลูก เป็นต้นมะนาวแป้นที่เขาเพาะจากเมล็ดด้วยตัวเอง มาเป็นเวลากว่า 4 ปี เหตุผลที่เลือกปลูกมะนาวด้วยการใช้เมล็ด เพราะตัวเองรู้ดีว่าคงไม่ค่อยมีเวลาเข้ามาดูไร่บ่อยนัก จึงเลือกปลูกมะนาวที่สามารถทนทานต่อการขาดน้ำ

แม้ปีนี้ (พ.ศ. 2559) จะเกิดความแห้งแล้งในทุกหย่อม สร้างปัญหาให้กับเกษตรกรชาวบ้านหลายพื้นที่ รวมถึงในไร่ของคุณวันชัยด้วย แต่ดูเหมือนต้นมะนาวเพาะเมล็ดของคุณวันชัยสามารถยืนหยัดได้ด้วยดี ยังพอมีผลผลิตอยู่บ้าง ทั้งนี้ขนาดและความสมบูรณ์ของผลอาจไม่ค่อยดีนัก แต่รับประกันเรื่องน้ำมะนาว ที่ถึงแม้จะแห้งแล้งจนเกือบจะขาดน้ำ แต่ผลมะนาวยังคงให้ปริมาณน้ำอย่างดีเยี่ยม จึงนับเป็นพันธุ์มะนาวที่สอบผ่านในเรื่องความแล้งน้ำ

คุณวันชัย ให้รายละเอียดวิธีเพาะเมล็ดว่า ให้นำเมล็ดที่แก่จัดมาล้างด้วยน้ำเปล่าให้สะอาด นำไปตากแห้ง แล้วนำไปหยอดในถุงเพาะดำ ไม่ต้องใส่ปุ๋ย ยา ใดๆ ทั้งสิ้น ให้รดน้ำถี่หน่อย แต่ไม่ต้องชุ่ม แล้วปล่อยให้โตเอง อาจใช้เวลานานสักหน่อย แต่เมื่อต้นโต แข็งแรงแล้ว ถือว่าคุ้มกับการรอคอย ข้อดีของมะนาวประเภทนี้คือ ต้นมะนาวมีการสร้างภูมิคุ้มกันขึ้นมาเอง จึงทำให้สามารถทนโรค ทนแล้ง ได้อย่างดี

จากนั้นให้ขุดหลุม แล้วนำต้นอ่อนที่มีอายุสัก 1 ปี ลงปลูกในหลุม แล้วหาวัสดุมาบังแดด แล้วรดน้ำตามปกติ ในช่วงอนุบาลต้นควรรดน้ำบ่อย อย่าให้ขาดน้ำเด็ดขาด เมื่อสังเกตว่าต้นโตขึ้นแข็งแรงดีพอ จึงเว้นช่วงการให้น้ำได้เพราะปลอดภัยแล้ว พอมะนาวมีอายุ 4 ปีครึ่งจะเริ่มให้ผล

คุณวันชัย พาเดินดูต้นมะนาวในไร่ที่ปัจจุบันมีเหลืออยู่ 100 กว่าต้น จากที่เคยปลูกอยู่มากถึง400 ต้น เหตุผลที่เหลือแค่นี้เพราะถูกไฟไหม้ และเมื่อเดินดูบริเวณแปลงมะนาวโดยรอบพบว่า มีต้นหญ้าเกิดขึ้นมากมาย โดยเจ้าของไร่ชี้ว่าไม่ค่อยได้มีเวลาเข้ามาดูแลอย่างสม่ำเสมอ จนทำให้มีหญ้าขึ้นดูรก แต่ถ้ามองในมุมกลับสถานการณ์แล้งอย่างนี้การปล่อยให้หญ้าขึ้นจำนวนมาก อาจส่งผลดีเพื่อช่วยคลุมความชื้นในดินช่วงหน้าแล้งเช่นนี้

มะนาวแต่ละต้นมีระยะปลูกห่างกัน 4-5 เมตร เพราะต้องเผื่อไว้เป็นทรงพุ่ม บางหลุมปลูกได้ถึง 2 ต้น แล้วถ้าต้นไหนไม่สวยก็ตัดทิ้ง คุณวันชัย เผยว่า ในช่วงที่เริ่มปลูกมะนาวขณะยังเป็นต้นเล็ก จะปลูกกล้วยน้ำว้าไว้ก่อน เป็นการปลูกมะนาวระหว่างแถวกล้วย เพื่อใช้ใบกล้วยบังแดดเป็นร่มเงาให้ต้นมะนาว

หลังจากมะนาวเริ่มโตขึ้น มีความแข็งแรงดีพอ จึงค่อยๆ ตัดใบกล้วยออก เพื่อให้แดดส่องลงมาที่ต้นมะนาวบ้าง จากนั้นต้นมะนาวจะโตเร็ว แล้วเมื่อต้นสูงใหญ่มากในช่วงสักปีที่ 4 แล้วกำลังจะเบียดกับใบกล้วย ต้องโค่นต้นกล้วยออก อย่างไรก็ตาม ระหว่างมะนาวกำลังเจริญเติบโตก็จะมีรายได้จากการขายกล้วยเพื่อเป็นค่ากับข้าวไปพลาง

มะนาวในไร่คุณวันชัยปลูกแบบธรรมชาติไม่เคยได้สัมผัสกับสารเคมี และปุ๋ยชนิดใดเลย แล้วเป็นคนที่ต่อต้านด้วย การดูแลต้นมะนาวที่ปลูกเพียงใช้มูลสัตว์มาใส่บ้าง และจากการสังเกตที่ผ่านมา พบว่าไม่เคยมีโรคแคงเกอร์มาทำลาย หรือไม่เคยเจอหนอน หรือแมลงอื่นๆ มารบกวนต้นมะนาวแต่อย่างใดเลย เนื่องจากเปลือกต้นมีความแข็งแรงมาก แล้วยังพบอีกด้วยว่ามีนกและผึ้งมาทำรังที่ต้นมะนาว จึงเป็นการยืนยันได้ว่ามีความเป็นธรรมชาติที่ปลอดสารเคมีอย่างแท้จริง

ส่วนการรดน้ำ ควรให้เต็มที่ไม่ให้ขาดน้ำ และไม่ต้องถึงขนาดน้ำท่วมขัง เพียงเท่านี้ต้นก็รอด โดยแหล่งน้ำที่ใช้ในพื้นที่ภายในไร่ได้จากสระน้ำในที่ดินของตัวเองที่ขุดไว้ แล้วยังมีน้ำบางส่วนที่ได้จากสระธรรมชาติที่ได้ต่อผ่านท่อเข้ามา อีกวิธีของการให้น้ำต้นมะนาวในช่วงที่ไม่ได้เข้ามาที่ไร่คือ ให้นำขวดพลาสติก ขนาด 1 ลิตร มาเจาะรูขนาดใหญ่กว่ารูเข็มพอให้น้ำหยดได้ แล้ววางพิงไว้ข้างต้นมะนาว แนวทางนี้สามารถทำให้ต้นมะนาวยังคงความชุ่มชื้นได้ประมาณ 2-3อาทิตย์ เป็นการช่วยพยุงการขาดน้ำเป็นเวลานานได้ในระดับหนึ่ง

เจ้าของไร่ชี้ถึงข้อดีอีกด้านของมะนาวที่ใช้เมล็ดปลูกคือ การมีอายุต้นยาวนาน 15-20 ปี ให้ผลดกตลอดทั้งปี ต่างจากการปลูกแบบทาบกิ่ง หรือตอนกิ่งที่มีอายุเต็ม 5 ปี นอกจากนั้น ต้นมะนาวที่ปลูกด้วยเมล็ดถูกเสริมสร้างความแข็งแรงด้วยระบบรากแก้วที่ยึดเกาะลงดิน สามารถต้านทานแรงลมพายุได้อย่างดี โดยไม่จำเป็นต้องเสียเงินซื้อไม้มาทำเป็นคอกหรือค้ำยัน

คุณวันชัย บอกว่า ผลมะนาวที่ใช้เมล็ดปลูกรุ่นแรกยังไม่สวยและมีลักษณะยาวรี ดูแล้วไม่ค่อยเหมือนแป้นเท่าไรนัก แต่อย่าตกใจ ไม่ต้องคิดว่าถูกหลอก เนื่องจากพอรุ่นต่อๆ ไป ลักษณะรูปร่างจะค่อยๆ กลับมาเป็นผลเหมือนมะนาวทั่วไป ในบางครั้งที่อากาศดี น้ำดี พบว่าขนาดผลไม่ต่างจาก ไข่เบอร์ 2 เลย

“แต่รับประกันคุณภาพและปริมาณน้ำมะนาวว่า แม้จะอยู่ในช่วงแล้งยังให้น้ำมาก แล้วถ้ามีโอกาสดูแลเอาใจใส่เต็มที่กับการให้น้ำแล้วคงให้น้ำมากกว่านี้ แต่ข้อควรระวังคือ อย่าให้น้ำมากเกินไปจนท่วมขัง เพราะอาจส่งผลต่อโรคที่ตามมา อย่างไรก็ตาม สถานการณ์น้ำน้อยอย่างนี้ขอให้มีผลมะนาวออกมาให้เห็นก็ถือว่าน่ายินดีแล้ว”

คุณวันชัย ชี้ว่า การปลูกมะนาวในแบบนี้เหมาะกับคนที่ใกล้เกษียณและควรมีที่ดินอยู่แล้ว แต่ไม่รู้ว่าจะทำอะไร แล้วที่สำคัญไม่เดือดร้อนเรื่องเงิน ปัจจัยเหล่านี้ล้วนเหมาะกับการนำต้นมะนาวเพาะเมล็ดมาปลูก

“ควรปลูกก่อนล่วงหน้าเพื่อจะได้มีเวลาเข้ามาดูแล เพราะระหว่างที่ยังคงทำงานอยู่ก็สามารถเดินทางแวะเวียนมาดูต้นไม้ต่างๆ ที่ปลูกไว้ได้ และภายหลังจากหยุดทำงานถาวรก็สามารถรับผิดชอบดูแลได้ต่อเนื่องอย่างเต็มที่ จะได้ไม่เกิดช่องว่าง ไม่ทำให้เหงา แล้วอย่าไปมองเป็นเรื่องธุรกิจ” เจ้าของไร่กล่าวเชิญชวน

มีต้นพันธุ์มะนาวเพาะเมล็ดขาย ต้นละ 20 บาท ที่ร้านอาหาร “ในซอย” อยู่ที่บางกรวย จังหวัดนนทบุรี สอบถามรายละเอียดเพิ่มเติมได้ที่ คุณวันชัย นนทวรรธนะ โทรศัพท์ (081) 341-6412