ชาวอีสานแถบจังหวัดชายแดน เช่น อุบลราชธานี อุดรธานี และหนองคาย ขึ้นชื่อในเรื่องอาหารเวียดนาม เพราะมีชาวเวียดนามอาศัยอยู่มาก จึงมีร้านอาหารเวียดนามชื่อดังหลายร้านที่แขกไปใครมาต้องแวะชิมให้ได้

อาหารที่ขายในร้านดังกล่าวนอกจากจะมีอาหารเวียดนามแบบเวียดนามจริงๆ แต่รสชาติปรับให้ถูกปากคนไทยจนคนไทยส่วนมากกล่าวกันว่ากินอาหารเวียดนามในเมืองไทยนั้นอร่อยกว่าไปกินที่ประเทศต้นตำรับเสียอีก ที่โด่งดังมากคือ แหนมเนือง ข้าวต้มเส้น ปากหม้อเวียดนาม กุ้งพันอ้อย และบั๊นแซ่ว เป็นอาทิ มักจะมีส้มตำขายด้วยซึ่งก็ไม่แปลก

แต่มีอาหารชนิดหนึ่งที่ว่ากันว่าเป็นอาหารเวียดนาม ถึงกับเรียกว่า หมี่กะทิญวน หมี่กะทิอีสาน หรือหมี่กะทิอุบล หมี่กะทิที่ว่านี้เอาเข้าจริงๆ ฉันก็จนมุมเหมือนกันว่ามันคืออาหารชื่ออะไรในเวียดนาม เพราะเท่าที่ใช้ชีวิตอยู่เวียดนาม 7 ปี 6 เดือน อย่างคนที่ซอกแซกหาของกินใหม่ๆ ทุกวันก็ยังไม่เคยพบอาหารชนิดนี้ ตำราอาหารเวียดนามทั้งโบราณและสมัยใหม่กองสูงกว่าครึ่งตัวก็ไม่มีเล่มไหนมีอาหารที่ใกล้เคียงหมี่กะทิที่ว่านี้ แถมเพื่อนชาวเวียดนามต่างก็พากันส่ายหัวไม่รู้จักเสียอีก ครั้นหาข้อมูลฝ่ายไทยก็ไม่มีเสียเลย อย่างดีก็บอกว่าเป็นอาหารที่ชาวเวียดนามในประเทศไทยทำขึ้น หากใครมีข้อมูลมากกว่านี้มาแบ่งปัน ฉันจะดีใจมาก

ฉันกุมขมับอยู่นานหลายปีก็ยังไม่เจออะไรที่มากขึ้น พยายามค้นคว้าหาว่าอาหารเส้นชนิดใดที่มีเค้าลางมากที่สุด พอจะสรุปเอาเองได้ว่าอาจจะเป็นอาหารที่ชื่อว่า “บั๊นกันโบตก่าวเนื๊อกก๊กเหยื่อ” (Bánh canh bột gạo nước cốt dừa) ที่หมายถึงอาหารเส้นที่ทำจากแป้งข้าวเจ้าและน้ำกะทิ ซึ่งจะใส่เครื่องเป็นหมูสับ กุ้ง ปู หรือหอยตัวเล็กๆ มีน้ำกะทิราดชุ่มๆ แบบก๋วยเตี๋ยวน้ำ ใส่ผักสมุนไพร เช่น ผักแพว ต้นหอม และผักชี หรืออีกชนิดหนึ่งเรียกว่า “บั๊นต่ามบี่” (Bánh tằm bì) ซึ่งเป็นเส้นกลมๆ อ้วนๆ ยาวและเหนียวกว่าเส้นเจียมบี๋อี้ ใส่เครื่องเป็นหนังหมูซอย ราดน้ำกะทิขลุกขลิก โรยถั่วลิสง ใส่ผักต่างๆ

เท่าที่สืบหามาก็น่าจะมี 2 ชนิดนี้ที่เป็นอาหารเส้นแล้วใส่กะทิ อันอาจจะเป็นรากเค้าของหมี่กะทิอีสานก็เป็นได้ เมื่อชาวเวียดนามมาอยู่ที่อีสานซึ่งมีหมี่ในแบบของตัวเองที่ทำจากแป้งข้าวเจ้าทำเป็นเส้นแบบเส้นเล็กแต่จะกว้างและแบนกว่า แล้วนำไปตากแห้งเพื่อเก็บได้นาน จึงดัดแปลงใช้เส้นชนิดนี้แทน แล้วใส่เครื่องแกงเผ็ดลงไปด้วยเพื่อให้มีรสเผ็ดถูกปากชาวไทย กลายเป็นหมี่กะทิอีสานที่อร่อยขึ้นมา ที่พูดไปทั้งหมดนี้มโนเอาล้วนๆ

 หมี่กะทิอีสานนี้ จะนำเส้นไปลวกแล้วคลุกน้ำมันกระเทียมเจียว ราดด้วยน้ำแกงข้นๆ ที่ทำจากพริกแกงเผ็ด วิธีทำก็อย่างเดียวกับการแกงคือ นำหัวกะทิมาผัดกับพริกแกง หอมแดงซอย และหมูสับ ถ้าปัจจัยมากจะใส่กุ้งสับลงไปด้วยก็ยิ่งอร่อย เติมน้ำกะทิแล้วใส่เต้าหู้หั่นเป็นชิ้นเล็กๆ และถั่วลิสงคั่วป่นหยาบๆ ปรุงรสด้วยเกลือ น้ำตาลปี๊บ และน้ำมะขามเปียก เมื่อทุกอย่างเข้าที่ก็ตีไข่ใส่ลงไปให้น้ำข้นๆ รอให้เดือดอีกครั้งก็เสร็จ นำน้ำแกงมาราดบนเส้นให้ชุ่มๆ กินแนมกับผักสดต่างๆ เช่น ถั่วงอก หัวปลี ยอดมะกอก ผักติ้ว ผักเม็ก ใบบัวบก กะหล่ำปลี และถั่วฝักยาว หากอยากจะเพิ่มรสก็เติมพริกป่นหรือพริกแห้งทอดแล้วบีบมะนาวซีกเสี้ยวลงไปอาหารที่ดูอลังการจานนี้ที่แท้ทำง่ายนิดเดียว