“กาแฟอาราบะซอลต์” เด่นชัย ส่งเสริมเกษตรกรปลูกเสริมรายได้และเพิ่มพื้นที่สีเขียว

“กาแฟอาราบะซอลต์” เด่นชัย ส่งเสริมเกษตรกรปลูกเสริมรายได้และเพิ่มพื้นที่สีเขียว

คงไม่มีใครปฏิเสธว่า “กาแฟ” เป็นเครื่องดื่มที่นิยมดื่มกันมากที่สุดในโลก

SANJIV CHOPRA ศาสตราจารย์คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยฮาร์วาร์ด ได้กล่าวไว้ว่า “กาแฟอุดมไปด้วยกรดคลอโรจินิก ซึ่งเป็นสารต่อต้านอนุมูลอิสระชั้นยอดตัวหนึ่งก็ว่าได้”

ขณะที่มีผู้เชี่ยวชาญแนะนำว่าไม่ควรดื่มกาแฟเกิน 400 มิลลิกรัม ต่อวัน และหลีกเลี่ยงการใช้ครีมหรือน้ำตาล

ที่หยิบยกคำดังกล่าวมาเพื่อจะสื่อว่า กาแฟ มีประโยชน์หากรู้จักดื่มอย่างพอดี

กาแฟ มิใช่พืชท้องถิ่นหรือพืชดั้งเดิมของประเทศไทย ตามประวัติว่าไว้ว่ามีถิ่นดั้งเดิมบนพื้นที่สูงในประเทศเอธิโอเปีย เจริญงอกงามอยู่ตามใต้ร่มเงาของต้นไม้ใหญ่ เหนือระดับน้ำทะเลปานกลาง ที่ 1,370-1,830 เมตร อุณหภูมิระหว่าง 15-24 องศาเซลเซียส ปริมาณน้ำฝนเฉลี่ยทั้งปี 1,900 มิลลิเมตร ชอบดินร่วนสีแดงที่มีหน้าดินลึก

กาแฟที่ปลูกกันอยู่ในโลกใบนี้มีหลายพันธุ์ แต่ที่นำมาปลูกในประเทศไทยมี 2 พันธุ์หลักๆ ก็คือ พันธุ์โรบัสต้า (Robusta Coffee) ซึ่งเป็นพันธุ์ที่ปลูกกันมาก ถึงร้อยละ 80 และพันธุ์อาราบิก้า (Arabica Coffee) ปลูกกันอยู่ประมาณร้อยละ 20 แต่ละพันธุ์ยังแยกย่อยเป็นสายพันธุ์ต่างๆ อีกมากมาย แล้วกาแฟอาราบะซอลต์ เป็นพันธุ์ใหม่หรือ ขอให้รอคำตอบอีกสักครู่ครับ

ในประเทศไทยมีจุดเริ่มต้นของการส่งเสริมการปลูกกาแฟตามที่มีการรับรู้กันคือ จากโครงการหลวงได้นำเมล็ดกาแฟอาราบิก้าลูกผสมมาปลูกไว้ที่โครงการหลวงจังหวัดเชียงใหม่ เพื่อส่งเสริมให้ชาวเขาปลูกทดแทนการปลูกฝิ่น และต่อมาก็ได้มีการส่งเสริมให้เกษตรกรปลูกกาแฟกันอย่างแพร่หลาย โดยเฉพาะในพื้นที่ภาคเหนือที่มีอากาศหนาวเย็น

ในบทความนี้ ผู้เขียนจะกล่าวถึงเฉพาะกาแฟพันธุ์อาราบิก้า ซึ่งมีการปลูกกันในพื้นที่ต่างๆ ส่งผลให้รสชาติและกลิ่นของกาแฟมีความแตกต่างกันในแต่ละพื้นที่ที่ปลูก อันเนื่องมาจากปัจจัยหลายด้านเป็นตัวแปร ได้แก่ สายพันธุ์ที่ปลูก ชนิดของดิน สภาพแวดล้อม ความสูงของพื้นที่จากระดับน้ำทะเล ซึ่งเกี่ยวข้องกับอุณหภูมิ การดูแลรักษาเอาใจใส่ การเก็บเกี่ยว และกรรมวิธีในการปรุงรสดังกล่าวแต่ตอนต้นว่านิสัยของกาแฟอาราบิก้าจะเติบโตในป่า ซึ่งมีสภาพแวดล้อมที่อากาศร้อนชื้นและกึ่งเย็น มีร่มเงา การนำมาปลูกจึงต้องมีการดัดแปลงสภาพแวดล้อมของพื้นที่นั้นๆ เช่น การปลูกไม้ร่มเงา การคลุมรอบทรงพุ่มด้วยเศษหญ้าแห้งหรือฟางข้าว เพื่อรักษาความชื้นในดิน เป็นต้น

นอกจากสภาพแวดล้อมแล้ว กาแฟอาราบิก้าชอบดินร่วน หรือร่วนปนทรายที่มีความอุดมสมบูรณ์สูง มีการถ่ายเทอากาศและระบายน้ำได้ดี ดินที่เหมาะสมคือดินร่วนแดง เพราะมีธาตุโพแทสเซียมสูง หรือถ้าเป็นดินภูเขาไฟจะเป็นดินที่เหมาะสม ดินมีค่า pH อยู่ที่ 5.5-6.5 ปลูกบนพื้นที่สูงเหนือระดับน้ำทะเลปานกลาง 800-1,000 เมตร หรือให้ดีต้อง 1,000 เมตรขึ้นไป อุณหภูมิระหว่าง 15-26 องศาเซลเซียส ความชื้นไม่เกิน 80% และมีปริมาณฝน 1,500-2,300 มิลลิเมตร

ดังที่ได้ตั้งคำถามไว้ตอนต้นว่า กาแฟอาราบะซอลต์ เป็นกาแฟพันธุ์ใหม่หรือ คำตอบคือ ไม่ใช่ มีเกษตรกรผู้ปลูกกาแฟที่อำเภอเด่นชัย จังหวัดแพร่ ตั้งชื่อเรียกกาแฟอาราบะซอลต์ขึ้นมาเอง โดยการปลูกกาแฟพันธุ์อาราบิก้า บริเวณที่ปลูกมีสภาพดินผุกร่อนที่เกิดจากซากหินบะซอลต์ (Basalt)

หินบะซอลต์ ประกอบด้วยแร่แมกนีเซียมออกไซด์ (MgO) และแคลเซียมออกไซด์ (CaO) สูง โดยมีแร่ซิลิก้าไดออกไซด์ (Si O2) โซเดียมออกไซด์ (Na2O) รวมถึงโพแทสเซียมออกไซด์ (K2O) ประกอบอยู่ด้วย มีเนื้อเป็นสีเทาถึงดำ เนื้อละเอียด เนื่องจากเกิดจากการเย็นตัวของลาวาภูเขาไฟอย่างรวดเร็วบนพื้นผิวโลก มีเนื้อเป็นตะกรันภูเขาไฟ ที่พบในประเทศไทยมีอายุราว 2-10 ล้านปี อยู่ในยุค Quaternary-Late Tertiary บริเวณที่พบว่ามีปริมาณมากที่จังหวัดจันทบุรี ตราด กาญจนบุรี แพร่ บุรีรัมย์ สุรินทร์ ศรีสะเกษ เชียงราย และจังหวัดลำปาง

หินบะซอลต์ เป็นกลุ่มแร่เพื่อการอุตสาหกรรมและเกษตรกรรม ในทางการเกษตรกรรมถ้าหินบะซอลต์ผุจะกลายเป็นดินที่ใช้ประโยชน์ในการเพาะปลูกพืช ผุพังด้วยกรรมวิธีต่างๆ จากลมฟ้าอากาศ สารละลาย รวมทั้งการกระทำของต้นไม้ แบคทีเรียมีความอุดมสมบูรณ์ของธาตุอาหารเสริมสำหรับพืชมากกว่าหินทั่วๆ ไป เช่น นิกเกิล (Ni) โคบอลต์ (Co) แมกนีเซียม (Mg) ทองแดง (Cu) เป็นต้น แต่มีข้อด้อยคือ ไม่อุ้มน้ำ

หมายเหตุ ข้อมูลจากสำนักธรณีวิทยาแพร่ กรมทรัพยากรธรณี

ที่อำเภอเด่นชัย จังหวัดแพร่ มีเกษตรกรได้นำกิ่งพันธุ์กาแฟอาราบิก้ามาทดลองปลูกบนพื้นที่ที่มีหินบะซอลต์เป็นบริเวณกว้าง แต่ก่อนหน้านั้น มีนักวิชาการทักท้วงว่า พื้นดินบริเวณนั้นไม่เหมาะกับการปลูกกาแฟ ความสูงของพื้นที่จากระดับน้ำทะเล อุณหภูมิ ความร้อน แห้งแล้ง ปริมาณน้ำฝน เป็นปัจจัยที่ไม่เหมาะสม แต่เกษตรกรที่ผู้เขียนได้ไปศึกษาร่วมสนทนาด้วย อยากทดลองและมีวัตถุประสงค์อื่นๆ มากกว่าเพียงการปลูกกาแฟเพื่อขายผลสดเพียงอย่างเดียว


คุณสุชาติ สมบูรณ์เถกิง
ผู้เขียนขอแนะนำเกษตรกรท่านนี้ คือ คุณสุชาติ สมบูรณ์เถกิง หรือ ผู้ใหญ่สุชาติ เป็นผู้ใหญ่บ้าน หมู่ที่ 6 อายุ 42 ปี อยู่บ้านเลขที่ 53 หมู่ที่ 6 บ้านน้ำพร้าว ตำบลไทรย้อย อำเภอเด่นชัย จังหวัดแพร่ โทรศัพท์ (081) 472-4739 ภรรยาคือ คุณแสงดาว สมบูรณ์เถกิง

ผู้ใหญ่สุชาติ จบการศึกษาระดับปริญญาโท

บ้านน้ำพร้าว แหล่งท่องเที่ยวแห่งใหม่ของจังหวัดแพร่

ก่อนนำเข้าสู่เรื่องกาแฟ ผู้ใหญ่สุชาติได้แนะนำและให้ข้อมูลว่า หมู่บ้านน้ำพร้าวได้รับการส่งเสริมให้เป็นแหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติ ม่อนพลอยล้านปี แหล่งเรียนรู้ธรณีวิทยา อันมีเบื้องหลังมาจากการเป็นข่าวทางสื่อต่างๆ ว่า เมื่อปี 2557 ได้เกิดฝนถล่มม่อนหินล้านปี เจออัญมณีเกือบทุกตารางนิ้วของพื้นที่ที่ถูกฝนถล่ม เป็นพลอยบริสุทธิ์ของจริง สภาพพื้นดินเต็มไปด้วยหินบะซอลต์อยู่ลึกลงไปใต้ดิน 1-2 เมตร

แนวคิด และเป้าหมายในการปลูกกาแฟ

ผู้ใหญ่สุชาติ เล่าให้ฟังว่า ตนเองเป็นผู้นำชุมชน คิดว่าจะมีวิธีการใดที่จะไม่ให้ชาวบ้านถางป่าเพื่อปลูกพืชเชิงเดี่ยวต้องการให้ป่าอยู่อย่างยั่งยืนในสภาพของป่าไม้และคนก็อยู่ร่วมกับป่าได้ มีรายได้ด้วย ก็คิดถึงการปลูกกาแฟ ซึ่งสามารถปลูกกาแฟภายใต้ร่มเงาต้นไม้ได้ ประการต่อมา ทุกๆ ปีในพื้นที่จะมีปัญหาเรื่องไฟป่าหมอกควัน หากส่งเสริมให้ชาวบ้านปลูกกาแฟ เขาจะเกิดความรู้สึกผูกพัน หวงแหน ไม่อยากให้พื้นที่ปลูกกาแฟต้องถูกไฟไหม้ เขาคงต้องดูแลสร้างแนวกันไฟกันเอง


ร้านกาแฟสดธารลาวา
ประการสุดท้าย ผู้ใหญ่สุชาติ บอกว่า จากทั้ง 2 ประการ ที่กล่าวไป รู้ว่าเป็นเรื่องยากที่จะปรับเปลี่ยนความคิดของชาวบ้าน ดังนั้น ผู้ใหญ่สุชาติ จึงคิดหาทางออกด้วยการทำให้ดู ลงมือปลูกกาแฟ ทำเป็นแปลงสาธิตด้วยตนเอง เพื่อจะศึกษาเรื่องกาแฟที่ปลูกในดินหินบะซอลต์ พื้นที่ที่แห้งแล้งปลูกกาแฟใต้ร่มเงาต้นไม้ให้รู้แจ้งเห็นจริง เวลาผ่านไปเกือบ 5 ปีแล้ว

จากนั้นจึงศึกษาเรื่องกาแฟอย่างจริงจัง หากิ่งพันธุ์มาปลูก ได้พันธุ์อาราบิก้า จากจังหวัดเชียงใหม่ จำนวน 200 ต้น โดยมี 1 ต้น เป็นกิ่งพันธุ์ที่โครงการหลวงได้นำไปส่งเสริมให้ชาวเขาปลูก มีลักษณะแตกต่างกับกาแฟอาราบิก้าต้นอื่นๆ

สำหรับวิธีคัดเลือกสายพันธุ์ การปลูก บำรุงรักษา เก็บผลผลิต รวมถึงการคั่วให้ได้กลิ่นและรสที่ดี ติดตามรายละเอียดได้ที่ เทคโนโลยีชาวบ้านออนไลน์ “กาแฟอาราบะซอลต์” เด่นชัย ส่งเสริมเกษตรกรปลูกเสริมรายได้และเพิ่มพื้นที่สีเขียว